Het OM wil meer strafbeschikkingen: een grove schending van slachtofferrechten

Het Openbaar Ministerie (OM) heeft aangekondigd dat het voortaan meer gebruik zal maken van de strafbeschikking bij bepaalde strafbare feiten. Dit betekent dat verdachten van onder andere diefstal en oplichting met een maximale gevangenisstraf van zes jaar niet altijd meer via de rechter worden vervolgd. In plaats daarvan kan het OM zelfstandig een straf opleggen, zoals een geldboete of taakstraf. Maar wat betekent deze fundamentele verandering nu echt voor slachtoffers?

Wat houdt het nieuwe OM-beleid in?

Normaal gesproken beslist een rechter over de schuld en straf van een verdachte. Met de uitbreiding van de strafbeschikking zou het OM dit bij bepaalde misdrijven zelf kunnen doen, zonder tussenkomst van de rechter. Via een strafbeschikking kan het OM een misdrijf waar tot 6 jaar gevangenisstraf op staat buiten de rechter om doen. Hierbij mag het OM geen celstraf opleggen, maar wel een taakstraf of geldboete. Een celstraf mag alleen de rechter opleggen. Dit klinkt efficiënt, maar in de praktijk werkt het zeer zeer nadelig voor slachtoffers. De ervaringen met de zogenaamde OM-zittingen leren al dat slachtoffers buiten het proces worden gehouden en slachtofferrechten worden aangetast. Meer OM-zittingen zou de rechtsgang efficiënter moeten maken en de druk op de rechtbanken verlagen. In de praktijk betekent dit echter dat veel zaken aan het oog van de rechter worden onttrokken, slachtoffers niet adequaat betrokken worden bij het strafproces en verdachten geen celstraf meer krijgen. Deze ontwikkeling vormt een ernstige inbreuk op reeds verworven slachtofferrechten en schaadt hun belangen.

Blijven de rechten van slachtoffers gewaarborgd?

Een belangrijk punt van zorg is de rol van slachtoffers in dit beleid van het OM. Op dit moment kunnen slachtoffers bij een strafzaak gebruikmaken van hun spreekrecht en schadevergoeding vorderen en toelichten ter zitting. In een strafbeschikkingsprocedure zijn deze slachtofferrechten er niet. De volgende slachotfferrechten worden geschaadt:

• Beslissingen achter gesloten deuren, ook zware zaken met slachtoffers: Het slachtoffer en zijn/haar slachtofferadvocaat mogen niet bij de zitting aanwezig zijn, kunnen geen spreekrecht uitoefenen en krijgen nauwelijks informatie over de afhandeling van de zaak. Ook zware zaken met slachtoffers zoals als een woninginbraak en mishandeling met slachtoffers worden in ‘een achterkamertje’ behandeld. 
• Schadevergoeding: Het OM werkt aan een gestandaardiseerde schadevergoedingsregeling met standaardbedragen. Dit is echter in strijd met de rechten van het slachtoffer om zijn of haar schade zoveel mogelijk vergoed te krijgen. De oude situatie van voor het strafbare feit moet zoveel mogelijk herstel worden. Het slachtoffer wordt hierin gecompenseerd. Een slachtoffer verdient maatwerk en dit beleid doet geen recht aan de unieke situatie van ieder slachtoffer.
• Informatierecht: Het OM moet het slachtoffer tijdig informeren, over de zitting en het recht van het indienen van een schadevergoeding. De ervaring leert dat het OM andere prioriteiten heeft, veelal zich beroept op capaciteitsproblemen, het slachtoffer laat of niet informeert over OM zittingen en slachtoffers zich daardoor niet goed kunnen voorbereiden op hun zaak en in het ongewisse blijven over hun zaak. 
• Recht op een slachtoffergesprek: Slachtoffers hebben in sommige zaken recht op een slachtoffergesprek met de officier van justitie. Zo’n gesprek kan bijdragen aan erkenning en herstel. Het OM vraagt nu al steeds vaker waarom zo’n gesprek nodig is.  
• Geen tot nauwelijks inspraak: In een reguliere strafzaak kunnen slachtoffers hun stem laten horen via het spreekrecht. In de strafbeschikkingsprocedure is deze rol er nauwelijks, omdat er geen rechter aan te pas komt.
• Ongelijkheid, 10 stappen terug in de tijd: Een rechter beoordeelt normaal gesproken bewijsmateriaal en luistert naar zowel de verdachte als het slachtoffer. Bij een strafbeschikking neemt het OM deze beslissing, wat vragen oproept over zorgvuldigheid en onafhankelijkheid.
• Openbaarheid van zittingen: Het werk van de rechter is openbaar, wat betekent dat journalisten en burgers toezicht kunnen houden op het rechtssysteem. OM-beschikkingen worden achter gesloten deuren afgehandeld, waardoor maatschappelijke controle ontbreekt en het vertrouwen in de rechtsstaat kan worden geschaad.

Wat kun je doen als slachtoffer?

Als slachtoffer is het belangrijk om je rechten goed te kennen en je bewust te zijn van de mogelijkheden:

1. Controleer je recht op schadevergoeding – Het recht op schadevergoeding blijft, alleen heb je geen gelegenheid de vordering benadeelde partij toe te lichten, zoals bij de rechter wel kan. Het OM neemt vooraf geen moeite om vragen te stellen over de vordering. 
2. Onderzoek mogelijkheden om de zaak bij een rechter te krijgen – indien het OM de zaak wil afdoen en je bent het er niet mee eens, onderzoek je mogelijkheden voor bekag.
3. Zoek direct juridische rechtsbijstand – Een slachtofferadvocaat kan je helpen bij het beoordelen van je rechten en het nemen van de juiste stappen.

De Raad voor de Rechtspraak over de OM-strategie

De Raad voor de Rechtspraak is niet te spreken over het nieuwe beleid van het OM. Volgens voorzitter Henk Naves wordt de strafrechter buitenspel gezet en wordt de rechtsstaat ondermijnd. Hij stelt: ‘Hiermee wordt de strafrechter buitenspel gezet en de rechtsstaat ondergraven. En het betekent dat een celstraf bij tienduizenden zaken feitelijk wordt afgeschaft. Dat is maatschappelijk niet uit te leggen.’

Het OM wil dus gaan uitbreiden en ook voor mensen ingrijpende feiten waar een gevangenisstraf tot zes jaar op staat, zoals mishandeling en woninginbraak, gaan afdoen. Rechters liggen in dergelijke gevallen regelmatig celstraffen op, hetgeen vanuit het perspectief van he slachtoffer ook noodzakelijk is. De afhandeling van een strafbeschikking gebeurt achter gesloten deuren, zonder openbaarheid of toezicht van journalisten en burgers. Dit roept vragen op over de bescherming van rechten en de transparantie van het proces. Worden rechten voldoende beschermd? Naves benadrukt dat de scheiding der machten in gevaar komt wanneer het OM zelf rechter gaat spelen. 

Het OM heeft de wettelijke bevoegdheid om zaken af te doen via een beschikking, daar wordt niet aan getornd. Maar hier is meer aan de hand, stelt de Raad voor Rechtspraak. Dit past niet binnen een rechtstaat. Het OM past eenzijdig het straftoemetingsbeleid in Nederland aan. Zij moeten dat overlegggen met de Raad voor Rechtsspraak, en bijv. ook de politie en andere organisaties in de strafrechtketen. 

De Raad voor Rechtsspraak is dus not amused dat het OM dit eenzijdig beslist en hen niet heeft geraadpleegd. Zij eisen een gesprek. Gelukkig is het laatste woord nog niet gesproken over dit beleid dat de slachtofferrechten ernstig schendt.

Conclusie

De nieuwe koers van het OM brengt een fundamentele verschuiving teweeg. Het OM krijgt hiermee te veel macht en neemt de rol van de rechter over, wat de trias politica (scheiding der machten) onder druk zet. Slachtofferrechten worden ingeperkt en slachtoffers worden benadeeld. 

Het kunnen bijwonen van een strafproces is voor slachtoffers essentieel voor erkenning, verwerking en rechtvaardigheid. De overheid zou moeten investeren in meer capaciteit bij politie, justitie en de rechterlijke macht, in plaats van slachtoffers buiten spel te zetten. Hoewel vertragingen in de rechtspraak een probleem zijn, wachten slachtoffers liever iets langer dan dat zij volledig worden gepasseerd.

Slachtoffers verdienen een stem, een eerlijke schadevergoeding en de zekerheid dat hun zaak serieus, onafhankelijk en eerlijk wordt beoordeeld.

Wil je weten wat deze verandering voor jou betekent? Neem gerust contact op voor meer informatie!